David Schulman

Hilversum, 31 oktober 1881 – Laren, 21 oktober 1966

Door Jante van der Naaten, 8 juli 2022

 

David Schulman
David Schulman, 23 oktober 1956, Laren. Foto Noske, J.D. / Anefo. Bron: Nationaal Archief.

De autodidact schilder, tekenaar en aquarellist David Schulman was een van de drie Joodse Artileden die de oorlog overleefden. Hij werd op 31 oktober 1881 geboren in Hilversum, als zoon van kunsthandelaar, verfleverancier en schilder Lion Schulman en Anna Frank. David had een broer en twee zussen; Louis (1884), Johanna (1889) en Margot (1885). Lion Schulman was kunsthandelaar en had zaken in Rotterdam, Hilversum en vanaf 1898 in Laren. David Schulman hielp mee in de zaak van zijn vader en leverde bestellingen af bij verschillende bekende schilders in Laren. Zo had hij op jonge leeftijd al contact met kunstenaars als Albert Neuhuys, Hein Kever, Wally Moes, Anton Rudolph Mauve jr., Toon de Jong en Ferdinand Hart Nibbrig, maar ook met buitenlandse kunstenaars die in de zomer in Laren verbleven, zoals Max Liebermann.

Kunstenaarschap

Schulman werd al vroeg in zijn loopbaan lid van Arti et Amicitiae. In een artikel getiteld David Schulman (1881-1966) vertelt over vroeger (deel 1) vertelt Schulman hoe hij kunstenaar werd en vervolgens lid van Arti en hoe het was om daar voor de eerste keer tentoon te stellen:

“De winter 1903-1904 bracht ons veel sneeuw en dit heeft er misschien aan bijgedragen dat mijn loopbaan, spoediger dan ik zelf verwacht zou hebben, een andere wending nam. Ik was nog steeds verfhandelaar, die erbij schilderde. Die winter heeft mij Laren in de sneeuw doen zien, zo geweldig mooi, dat ik er dagelijks studie van maakte en het in al zijn toonaarden bestudeerde. Van een van de studies, Winter tegen de avond, achter het huis waar ik woonde, de boerderijen van Meeuwis van der Schaal en Marretje Majoor tegen de iepen, maakte ik een meer doorwerkt schilderij en dit doek werd de oorzaak dat ik uit de verfhandel ging en voorgoed ging schilderen. … op aanraden van mijn vrienden, de Court Onderwater, Van der Tonge, Frans Langeveld, Jaap Dooijewaard en Manus van der Ven moest ik dit exposeren op Arti in Amsterdam. Zij zouden mij als lid voordragen. Ik kon dan omdat ik nog verfhandelaar was, alleen kunstlievend lid worden en verzoeken mee te mogen inzenden en zo werd ik dan “Kunstlievend lid”. De dag van inzending kwam. Als ieder ander die naar een belangrijke tentoonstelling als van Arti et Amicitiae inzendt, in duizend angsten of mijn schilderij door de jury geaccepteerd zou worden.
De termijn dat de ‘weigeringsbriefjes’ verzonden werden was voorbij en ik had tot mijn vreugde niets ontvangen, dus was het geaccepteerd. Dan komen de volgende spannende dagen en denk je dag en nacht waar zal mijn schilderij hangen, in welke uithoek zal hij terecht komen? Tot eindelijk de zaterdagmorgen vóór de opening ‘de vernissage’ komt en wij gezamenlijk naar Amsterdam trokken en vol angsten de zalen van Arti binnengingen. Eerst de kleine zalen in, maar ik vond mijn schilderij niet, toen ‘t laatst, de grote wat ze toen noemden, de Erezaal in en jawel, in het midden van de lange wand rechts, prachtig, met boven mijn schilderij een portret door Jan Veth, ze hingen toen twee, soms drie hoog in Arti.”
Schulman was een zeer productief landschapsschilder. Hij werkte veel in zijn woonplaats Laren, maar ook in Noordwijk, Rhenen en verschillende dorpen langs de Zuiderzee. Hij maakte dorpsgezichten, landschappen, havengezichten en ook stillevens en portretten in impressionistische stijl. Als techniek gebruikte hij meestal olieverf op doek of paneel, maar ook gewassen pentekeningen met Oost Indische inkt en gouaches. In zijn landschappen zijn geen of slechts sporadisch mensfiguren te zien. Schulman werkte in een atelier genaamd ‘De Vlasschuur’ samen met een aantal andere Larense schilders. In 1913 liet hij in Laren aan de Torenlaan 57 door architect Elzinga de villa Beukenroode bouwen. Vanaf toen woonde en werkte hij op dit adres.

Een schilder van Laren

 

Het oude dorp (Laren in de sneeuw), 1929, Singer Laren Bron: via david-schulman.com.

David Schulman was een prominent figuur in de kunstenaarskringen van de Larense School.
Een verzamelplaats voor kunstenaars in Laren was Hotel Hamdorff, waar zij in de kunstzaal exposeerden en in het café (‘Het Kroegje van Jan Hamdorff’) betaalden met schilderijen. Schulman was lid van De Tien, een Larense schildersclub die groepstentoonstellingen organiseerde door het hele land. De Tien werd in 1918 opgeheven, maar kan worden beschouwd als voorloper van de in 1921 opgerichte Vereeniging voor Beeldende Kunsten Laren-Blaricum. De vereniging groeide snel en had eind jaren 20 bijna 150 leden. Een aantal leden, waaronder David Schulman, was van mening dat er onvoldoende ballotage plaatsvond bij de Vereeniging. In maart 1935 scheidde een dertigtal leden, onder wie Ed Gerdes, Baruch Laguna en David Schulman, zich af van de Vereeniging. Op 8 april 1935 vond in Hotel Hamdorff de oprichting plaats van de Gooische Schildersvereeniging, een vereniging zonder amateurschilders, waarvan Schulman de eerste voorzitter werd. De vereniging hield jaarlijks voorjaars-, zomer- en kersttentoonstellingen bij Hamdorff in Laren.

Buiten Laren was Schulman behalve van Arti et Amicitiae ook actief lid van de kunstenaarsverenigingen Sint Lucas en Pulchri Studio. Hij vervulde bestuursfuncties bij deze verenigingen; zo was hij in 1939 commissaris en tussen 1949 en 1953 voorzitter bij Arti en vice-voorzitter bij Sint Lucas. Hij had zitting in verschillende Rijksadviescommissies voor de schilderkunst, was vaak jurylid bij tentoonstellingen en was betrokken bij vieringen van jubilea van collega-kunstenaars.

Haven Volendam, 1925 Bron:david-schulman.com

Gedurende zijn leven ontving Schulman verschillende onderscheidingen, waaronder: de Willink van Collenprijs in 1909, een bronzen medaille op een tentoonstelling te Santiago in 1910, een zilveren medaille op de internationale tentoonstelling te San Francisco in 1915, de gouden medaille van Sint Lucas ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van deze vereniging in 1930, de ‘Extra Premie’ (geldprijs) op de najaarstentoonstelling van Arti in 1936 en de gouden medaille van H.M. de Koningin in 1939 voor een havengezicht van Volendam.1

Oorlog

In 1942 werd Schulman vanwege zijn Joodse afkomst gedwongen naar Amsterdam te verhuizen. Zijn huis en atelier werden gevorderd door de Duitsers. Schulmans vrouw en dochter konden veel van zijn werk bij de buren onderbrengen voordat het atelier werd verzegeld en er SS-officieren in het huis trokken. Na enige tijd in Amsterdam werd Schulman gedeporteerd naar Westerbork. Hij werd echter enkele maanden later weer vrijgelaten, mogelijk door de bemoeienis van zijn collega-kunstenaar Ed Gerdes of omdat hij gehuwd was met een niet-Joodse vrouw. Schulman was goed bevriend met Ed Gerdes, die collaboreerde met de Duitsers. Het is goed mogelijk dat Gerdes de commandant van Westerbork, Gemmeker, heeft overtuigd Schulman vrij te laten. Het feit dat Schulman gemengd gehuwd was zal ook hebben meegewogen. Schulman heeft de rest van de oorlog waarschijnlijk bij vrienden gewoond, totdat hij en zijn gezin weer naar huis konden. Voor de rest van de familie Schulman liep het niet goed af. Schulmans vader, broer en zussen werden allen via Westerbork naar concentratiekamp Auschwitz gedeporteerd, waar zij werden vermoord.

Na de oorlog heeft Schulman zijn leven zo veel mogelijk weer opgepakt en is hij blijven schilderen. Hij werd kort na de bevrijding weer lid van Arti, en pakte ook zijn actieve rol binnen de verenigingen weer op. Zijn naam is een paar plaatsen onder de namen van Salomon Garf en Marinus van Raalte te vinden op het ereledenbord van Arti.

David Schulman met zijn vrouw Marie en dochter Johanna (Jopie). Bron: david-schulman.com

Schulmans 70ste verjaardag werd in 1951 gevierd met een eretentoonstelling in de kunstzaal van Hamdorff en een feestelijk jubileumdiner. In 1955 werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Zijn echtgenote Marie le Cavelier overleed in 1956 waarna hij hertrouwde met Jeanne Giltay. In 1963 vond er een eretentoonstelling plaats in het Singer Laren. Schulman overleed op 21 oktober 1966. Hij heeft een groot oeuvre nagelaten; zijn werk is in bezit van o.a. het Singer Laren, het Joods Museum, de Rijkscollectie Den Haag, het Goois Museum te Hilversum en de Gemeente Laren.

Noten

1. Jos Lucassen, “Levensloop,” geraadpleegd 15 juni 2022, http://www.david-schulman.com/

Geraadpleegde bronnen